"Landbouw zou een oplossing voor klimaatverandering kunnen worden, in plaats van een deel van het probleem te zijn"
Nooit meer honger was het devies van Mansholts Grote Verhaal waarmee hij de basis legde voor de Europese samenwerking na de Tweede Wereldoorlog. Het heeft ons veel goeds gebracht, schaarste veranderde in overvloed. De driehoek van Onderzoek, Onderwijs en Landbouwvoorlichting lag aan de basis van het huidige “succes” van Nederland als grootste exporteur van landbouwproducten na de Verenigde Staten.
Maar Mansholts bestel had een keerzijde. De moderne landbouw had een negatief neveneffect op natuur, bodem en water. Aan het einde van zijn carrière voorzag Mansholt de negatieve bijeffecten van zijn levenswerk. 40 jaar later heeft 'Nooit meer honger' geresulteerd in 'altijd goedkoop eten' – en dat tegen een hoge prijs.
Na de oorlog hebben we de biologie vervangen door chemie en een landbouwsysteem gecreëerd wat is gebaseerd op “How to kill” in plaats van “How to nourish” things.
Belangrijkste kenmerken van drie biotechnische typen landbouwsystemen volgens het deel van de landbouwproductie dat is afgeleid van ecosysteemdiensten en externe antropogene (van menselijke oorsprong) inputs.
(Bron: INRA A new analytical framework of farming system and agriculture model diversities, a review.)
Door ons eigen “welvaartssucces” in de Westerse wereld zijn we op veel plaatsen over de grenzen heen van wat op lange termijn mogelijk(houdbaar) is. We zijn niet meer in balans op maatschappelijk (individu versus collectief), economisch (onrechtvaardige verdeling van de welvaart en rijkdommen) en ecologisch vlak (klimaat, we zijn over de grenzen van water, lucht en bodem).
Dat er een omslag plaats moet vinden is vandaag de dag een groeiende meerderheid het over eens.
Oude economische en landbouwkundige wetten en methoden die ons het succes hebben gebracht zijn niet meer het recept voor het oplossen van de problemen van nu en in de toekomst.
Het gedachtengoed van de Doughnut economie (Kate Raworth), Commonland (Willem Ferwerda; gezonde duurzame en economisch rendabele ecosystemen) in combinatie met de nog wel bruikbare goede elementen van oude economische- en landbouwkundige wetmatigheden kunnen ons de oplossingen voor de toekomst brengen.
Transitie naar een duurzaam voedselsysteem betekent voor de primaire landbouw in de komende 30 jaar een overgang van een curatief- naar een preventief systeem.
De boer werkt dagelijks met de natuur, daarom zou hij/zij die het beste kunnen omarmen.
Landscapes corresponding to different agriculture models
1. A simplified landscape shaped by input-based farming systems) most often encompassed in globalised commodity-based
food systems.
2. A diversified landscape, including non-crop habitats, in which biodiversity-based farming systems aim to develop ecosystem services from field to landscape levels, possibly to feed alternative food systems.
(Bron: INRA A new analytical framework of farming system and agriculture model diversities, a review)
Regeneratieve (herstellende) landbouw is derhalve een deel van de oplossing.
De belangrijkste principes hiervan zijn bodemgezondheid bevorderen door “niet kerende grondbewerking” (niet ploegen, maar directe inzaai), groenbemesters die de bodem bedekt houden, ruime gewas rotaties en biodiversiteit, compost en natuurlijke gewas- en onkruidbescherming. Kortom, gebruik maken van de natuurlijke wetmatigheden van ecosystemen onder- en bovengronds is het recept.
Onderzoek aan het Rodale Institute (Wisconsin, VS) heeft aangetoond dat terwijl conventionele systemen de bodem eroderen en uitputten, organische systemen de grond in de loop van de tijd verbeteren en opbouwen. Gezonde grond bevat aggregaten die helpen bij het binden van gronddeeltjes waardoor erosie en afspoeling worden voorkomen. Het kan meer water vasthouden, dus planten doen het beter bij droogte. Het bevat meer bacteriën en schimmels die planten helpen ziekten en plagen te bestrijden en die de opnamecapaciteit van nutriënten en water door de plant door hun symbiotische werking vele malen kan vergroten. En gezonde grond bevat ook meer mineralen en voedingsstoffen die planten voeden.
(Bron: The Farming Systems Trial (FST)® at Rodale Institute; America's longest running, side-by-side comparison of organic and chemical agriculture.
Een gezonde bodem is de basis van ons wereldwijde voedselsysteem, maar momenteel staat het onder grote druk. De VN meldt dat we volgens de huidige landbouwpraktijken nog maar voor 60 jaar landbouwgrond over hebben.
Als je kleine veranderingen wilt aanbrengen, verander dan hoe je dingen doet. Als je grote veranderingen wilt aanbrengen, verander dan hoe je dingen ziet.
Laten we daarom vandaag beginnen de bovenstaande inzichten toe te passen en zo landbouwsector te transformeren van grote CO2 uitstoter naar grote vastlegger van CO2 in de bodem. Een Down-to-Earth oplossing tegen versterkte Global Warming. En de boer is voor de 2e keer onze grote held!
Andere onderdelen van de oplossing zijn onze hoogstaande kennis op het gebied van (agro)technologie en data (IT en AI), voedselinnovaties, aandacht voor het lokale, de natuur en het landschap en haar relatie met de stad. Het samenbrengen van technologische-, landbouwkundige- en ecologische kennis zijn de ingrediënten voor kansrijke innovaties en daarmee het recept voor de toekomst van gezonde duurzame familiebedrijven en voedselproducenten.
Het is dus en, en, en èn niet of!
Durven innoveren en openstaan voor elkaars uitgangspunten kunnen leiden tot een voedselsysteem dat wel houdbaar is.
Juist in deze tijd is er behoefte om samen relevante vraagstukken op te lossen, want samen kun je realiseren wat je alleen niet voor elkaar krijgt.
Hoe mooi is het daarom om met z’n allen, boer, consument, politiek, belangenorganisaties en bedrijfsleven aan deze transitie te werken, niet van vandaag op morgen maar wel vanuit een lange termijnvisie en een stip op de horizon. Dit is ook waar de boer om vraagt, een lange termijnbeleid en niet zo als nu korte termijn en reactieve maatregelen.
Als we blijven doen wat we altijd deden gaat er niets veranderen. Dus laten we kennis nemen van de initiatieven en bewezen successen die elders op de wereld (met name in Brazilië, VS, Australië en binnen Europa in Frankrijk, Duitsland, Engeland) op dit vlak al zijn genomen en als Nederlandse landbouw wereldwijd nummer 1 te worden met deze nieuwe landbouw. Een mooie ambitie om aan te werken.
Iedere boer heeft een ander startpunt, niet iedereen hoeft van A naar Z. Dat vraagt om maatwerk en dus om een plan van aanpak per bedrijf op weg naar een duurzamere bedrijfsvoering, stap voor stap. Kennis heeft ook een groeiproces nodig.
Zes sleutelmodellen van landbouw volgens de mate waarin het biotechnisch functioneren van landbouwsystemen (FS) is gebaseerd op ecosysteemdiensten versus externe inputs (Y-as) en de mate waarin hun relaties met sociaal economische contexten zijn gebaseerd op wereldmarktprijzen versus territoriale inbedding (X-as).
Iconische voorbeelden zijn in grijs weergegeven. CA conserveringslandbouw, ICLS Integrated Crop Livestock System (geïntegreerde gemengde bedrijven).
(Bron: INRA A new analytical framework of farming system and agriculture model diversities, a review)
Innovatie/tansformatie is 75% weerstand overwinnen. Dat vraagt om zelfbewust verbindend leiderschap vanuit een lange termijnvisie. Niet alleen sturen op winstgevendheid, maar ook oog hebben voor de maatschappelijke impact van de bedrijfsvoering en besluitvorming. Leiders met de koersvastheid om volledig voor hun uitgestippelde koers te gaan en zich niet te gemakkelijk laten verleiden van hun visie af te wijken en hun doel altijd boven het redden van het eigen hachje te stellen.
Daarom deze oproep aan de politiek, de overheid, banken en investeerders, de boer en tuinder, de consument en iedereen om op (midden)lange termijn in plaats van korte termijn te denken èn te handelen. Niet individueel, maar samen op zoek naar partnerships en nieuwe duurzame verdienmodellen.
Niets menselijks is ons vreemd, dus we staan voor een enorme uitdaging met wellicht meer kansen en nieuwe business dan we nu nog kunnen overzien. Waar deuren sluiten, gaan andere open.
De boer moet hierin centraal staan, want hij/zij verdient de ondersteuning met financiën, betere prijzen, nieuwe kennis en netwerken om de verandering mogelijk te maken die de maatschappij en consument hen oplegt.
De driehoek van Onderzoek, Onderwijs en Landbouwvoorlichting die de Nederlandse boer eerder groot heeft gemaakt na de oorlog zou in ere kunnen worden hersteld. Dan kunnen we dit kunstje nog een keer waarmaken, en zo de nieuwe kennis en zienswijze delen met de boer.
Bancair vraagt dit om lange termijn financiering om van A-B te komen op basis van een gezamenlijk plan van aanpak gebaseerd op de nieuwe inzichten.
En last but not least dient de politiek experimenteerruimte te creëren voor innovatieve pilots die nu niet passen in de regels, maar wel het goede doen voor bodem en leefklimaat.
Dat verdient agrarisch Nederland.
Onder het motto van “Groot Denken, Klein Doen” (`Think Global, Act Local`) ben ik zelf aan het experimenteren met deze vorm van landbouw en met een “nieuw oud gewas” op eigen land. Daarnaast initieer ik graag ambitieuze plannen, bijvoorbeeld samen met de Gebiedscoöperatie Zuidwest Drenthe, om voorbeeldprojecten te starten waarin regeneratieve landbouw en nieuwe verdienmodellen centraal staan. Hierin kunnen naast bijvoorbeeld de Rabobank en het onderwijs (MBO, HBO en WO) ook geïnteresseerde agrarisch ondernemers en -verwerkers betrokken worden om deel te nemen. Om zo gezamenlijk en met vallen en opstaan ervaring op te doen met een nieuwe manier van werken.
Want boeren leren het beste van boeren.
Ajaan Hijmans
“Met een warm hart voor de boeren en een gezonde toekomst voor ons allen”
Biologische mais groeit door een mat van wikke die werd gedood met een kneusrol.